अब ट्याक्सीमा ‘क्याब’ प्रणाली

भाडाका ट्याक्सी व्यक्तिका नाममा दर्ता नहुने

शिव बोहरा
काठमामाडौं, ८ माघ- भाडाका ट्याक्सी अब व्यक्तिका नाममा दर्ता नहुने भएका छन् । सार्वजनिक सेयर स्वामित्व रहेका कम्पनीमार्फत मात्र ट्याक्सी सञ्चालन गर्न सरकारले प्रक्रिया अघि बढाएको छ । राजधानीमा अहिले व्यक्तिगत लगानी र स्वामित्वका ट्याक्सीमात्र गुडिरहेका छन् ।
भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयले यससम्बन्धी कार्यविधि बनाएर पेस गर्न यातायात व्यवस्था विभागलाई निर्देशन दिएको छ । राजधानीलगायत मुख्य सहरमा सञ्चालित ट्याक्सी अव्यवस्थित भएको र व्यवसायीको मनोमानी बढेको भन्दै सरकारले ‘क्याब सिस्टम’मार्फत चलाउने तयारी गरेको हो । अधिकांश विकसित मुलुकमा ‘क्याब’ प्रणाली छ । नेपालमा त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलभित्रका ट्याक्सीमात्र यो प्रणालीमा गएका छन् ।
मन्त्रालयले ‘क्याब’ प्रणाली लागू गर्नेबारे आवश्यक अध्ययन र तयारी गर्न विभागलाई निर्देशन दिएको मन्त्रालयका उपसचिव नवीनकुमार पोखरेलले बताए । “पहिले पनि सार्वजनिक सेयर रहेको कम्पनीमार्फत ट्याक्सी सञ्चालनमा थिए तर त्यतिबेला मापदण्ड नहुँदा यो प्रणाली लागू हुन सकेन,” उनले भने, “त्यसैले यसपटक विभागलाई मापदण्ड बनाउन भनेका छौं । यो प्रणालीबाट सञ्चालन भए ट्याक्सीले ठगे वा अनियमितता गरे कम्पनी जिम्मेवार हुन्छन् ।”
उनका अनुसार सरकारले काठमाडौं उपत्यकामा चाहिने ट्याक्सीको संख्याबारे अध्ययन गरिरहेको छ । ‘क्याब’ प्रणालीमा जान इच्छुक कम्पनीलाई प्रतिस्पर्धाका आधारमा छनोट गरिने पोखरेलले बताए ।
‘क्याब’ प्रणाली सुरु भएपछि ‘जीपीएस ट्र्याकिङ सिस्टम’, ‘अटोमेटिक बिलिङ सिस्टम’ हुने र ट्याक्सी अनुगमन सम्बन्धित कम्पनीले नै गर्नुपर्ने व्यवस्था हुनेछ । “सार्वजनिक कम्पनी हुनेबित्तिकै उनीहरूले आफ्नो साख जोगाउन आफैं अनुगमन गर्नेछन्,” पोखरेलले भने, “व्यक्तिका ट्याक्सीले नागरिकको सुरक्षा गर्न सक्दैनन्, त्यसैले अब व्यक्तिका नाममा दर्ता गरिनु हुँदैन भन्ने सरकारको निष्कर्ष छ ।”
उनका अनुसार वित्तीय अवस्था र ट्र्याकिङ सिस्टम, नागरिक सुविधाका लागि चौबीसै घण्टा सेवा, तोकिएका न्यूनतम सुविधाजस्ता आधारभूत मापदण्ड पूरा गर्ने कम्पनीले मात्र सेवा सञ्चालन गर्न सक्नेछन् ।
हाल राजधानीलगायतका सहरमा एकैखाले क्षमता भएका ट्याक्सी चलिरहेकाले अब विविधीकरण गरिने पोखरेलले बताए । उनका अनुसार अब ५, १० र १५ सिटका ट्याक्सी गुड्नेछन् ।
नयाँ ट्याक्सीको दार्ता ‘क्याब’ प्रणालीकै आधारमा गर्न यातायात व्यवस्था विभागसमेत सकारात्मक देखिएको छ । व्यवसायीले राजनीतिक र उच्च प्रशासनिक पहुँच प्रयोग गरी पहिला आउनेलाई प्राथमिकता दिँदै नयाँ दर्ता खोल्न दबाब दिइरहेको विभागस्रोतले जनाएको छ । यही दबाबका कारण विभाग यतिबेला मन्त्रालय र व्यवसायीको दोहोरो चेपुवामा परेको छ ।
उपत्यकामा हाल साढे ५ हजार ट्याक्सी सञ्चालनमा रहेको यातायात व्यवस्था कार्यालय बागमतीले जनाएको छ । डेढ दशकअघि विभागमा झन्डै ९ हजार ट्याक्सी दर्ता भई सञ्चालनमा थिए । सरकारले ०५७ देखि बागमती अञ्चलमा नयाँ ट्याक्सी दर्ता रोकेको थियो । जनघनत्व बढिरहेको भन्दै बागमती कार्यालयले उपत्यकामा करिब ५ हजार नयाँ ट्याक्सीको दर्ता खोल्न विभागलाई ०६९ मा सिफारिस गरेको थियो । सञ्चालनमा रहेका ट्याक्सी ज्यादै पुराना र थोत्रा भएकाले नयाँ दर्ता खोल्नुपर्ने कार्यालयको तर्क थियो ।
अर्थमन्त्री डा. रामशरण महतले सार्वजनिक कार्यक्रममै नेपालका ट्याक्सी गन्हाउने भएकाले पर्यटकको नजरमा नकारात्मक असर परेको भन्दै तत्काल नयाँ ट्याक्सी दर्ता प्रक्रिया अघि बढाउन निर्देशन दिएका थिए । नयाँ ट्याक्सी दर्ता सधैं विवादको विषय बन्ने गरेको छ ।
के हो ‘क्याब’ प्रणाली ?
सेवाग्राहीले चाहेको समयमा टेलिफोन वा उपयुक्त माध्यमबाट अनुरोध गरी ट्याक्सीको सेवा लिन सक्ने व्यवस्थालाई ‘क्याब’ प्रणाली भनिन्छ । यसमा जीपीएसमार्फत सवारी ट्र्याकिङ हुन्छ । कम्पनीले नजिकको ट्याक्सीलाई सेवाका लागि निर्देशन दिन्छन् । व्यक्तिगत लगानीका ट्याक्सीमा यो सम्भव नहुने भएकाले संस्थागत लगानीमार्फत यसलाई व्यवस्थित गरिन्छ । सम्बन्धित कम्पनीबारे यात्रुलाई जानकारी हुने भएकाले सामान छुट्ने, हराउने, ठगिने वा लुटिनेजस्ता समस्या हट्नेछन् ।