पुटिन युगको अन्त्यको संकेत

सन् २०१४ मा राष्ट्रपति पदमा पुटिनको तेस्रो कार्यकालको २ वर्षभित्र तेलको मूल्य ५९.५० अमेरिकी डलरमा झरेको छ, अर्थतन्त्र धराशायी हुने सँघारमा छ । डिसेम्बरयता रूसी मुद्रा रुबल १६ वर्षयताकै सबैभन्दा न्यून तह अर्थात् डलरको तुलनामा ६९.४० मा रहेको छ । तेलको मूल्य सेप्टेम्बरयता खस्किँदै गएको छ ।


सोभियत संघको पतनयता रूसको अर्थतन्त्रमा तेलको मूल्यको भूमिकालाई महŒवपूर्ण मानिन्छ । रूसी अर्थतन्त्रमा तेलको आम्दानीको ठूलो हिस्सा छ । तेल र ग्यासको आधारमा उदाएको उदीयमान अर्थतन्त्र अहिले विघटनको सँघारमा पुगेको छ । तीन दशकअघि रूसी अर्थतन्त्रमा तेलको मूल्यले उल्लेख्य भूमिका खेलेको छ । तेलको आडमा टिकेको अर्थतन्त्रलाई पुटिनको युग वा ‘पुटिनोमिक्स’को रूपमा बुझ्ने गरिन्छ ।
तीन दशकअघि तेलको इतिहासमा एक ऐतिहासिक घटना घटित भयो, जसले विश्वव्यापी राजनीतिलाई परिवर्तन ग¥यो । सेप्टेम्बर १३, १९८५ मा साउदी अरबका तेलमन्त्री शेख अहमद जाकी यामेनीले मौलिक रूपमा नयाँ तेल नीतिको घोषणा गरे । उनको यो नयाँ नीतिअन्तर्गत साउदी अरबले तेल उत्पादनमा वृद्धि गर्नु थियो, जसले तेलको मूल्यमा गिरावट ल्यायो । यो घोषणाअघिसम्म सोभियत संघले आफ्नो अधिकांश राजस्व अफगानिस्तानमाथिको आधिपत्यबाट निकालिने तेलमा खर्च गर्ने गथ्र्यो ।
सन् १९८६ मा तेलको मूल्य १४.४४ अमेरिकी डलर थियो भने अघिल्लो वर्षमा यो मूल्य २६.९२ अमेरिकी डलर थियो । रूसी निर्यातले तेलको मूल्य ५० प्रतिशतले घट्यो, यो सोभियत संघको आर्थिक पतनको सुरुवात थियो ।
सन् १९८८ मा तेलको मूल्य १४.८७ अमेरिकी डलर थियो । राजनीतिक अस्थिरताको आरम्भसँगै रूसी राष्ट्रपति मिखाइल गोर्बाचेभले ‘ग्लास्नोस्त’ र ‘पेरेस्त्रोइका’को नारा दिए । सोभियत तेल उत्पादनमा ह्रास सुरु भयो । सोभियत अर्थतन्त्र अवरुद्ध भयो, उसलाई १ खर्ब अमेरिकी डलरको आवश्यकता प¥यो । सन् १८८८ मा सोभियत युनियन कच्चा तेलको सबैभन्दा ठूलो उत्पादक देश थियो, जसले दैनिक १ करोड १८ लाख ब्यारेल उत्पादन गथ्र्यो । सन् १९८७ देखि १९९६ सम्म उसको तेल उत्पादन ४३ प्रतिशतले खस्किएको थियो ।
सन् १९९१ मा सोभियन संघको विघटन भयो, त्यतिखेर तेलको मूल्य २०.२० अमेरिकी डलर थियो । त्यतिखेरका आम्दानी मुनाफा बढाउने वा ऊर्जाक्षेत्रमा पुनर्लगानी गर्नुभन्दा प्रतिरक्षा र सैन्य आधुनिकीकरणजस्ता क्षेत्रमा पुनर्वितरण गरियो । सोभियत युगमा विदेशी लगानीलाई अनुमति थिएन् ।
सन् १९९२ मा रूसमा तेल क्षेत्र विस्तारै आंशिक निजीकरणतर्फ जान थाल्यो, यतिखेर तेलको मूल्य १९.२५ अमेरिकी डलर थियो । सन् १९९४ मा सरकारी स्वामित्वमा रहेको धेरै तेल कम्पनीहरूलाई आंशिक निजीकरण गरिए, किनभने राज्यले अझ तेल ढुवानीमा नियन्त्रण कायम राखेको थियो र सरकारको स्वामित्व यी कम्पनीहरूमा रहिरहेको थियो ।
सन् १९९६ मा तेलको मूल्य २०.४६ अमेरिकी डलर थियो । सोभियत संघको विघटनपछि रूसी अर्थतन्त्रको समग्र सुस्तता र आन्तरिक ऊर्जाको मागमा गिरावटले गर्दा तेलको उत्पादनमा दैनिक ६० लाख ब्यारेलभन्दा कमी आयो । रूस शेल ग्यासजस्ता स्रोतको वैकल्पिक विस्तार गर्न असफलता रह्यो ।
सन् १९९८ मा तेलको मूल्य ११.९१ अमेरिकी डलर थियो । रूसलाई पहिलो प्रमुख आर्थिक संकटले प्रहार ग¥यो, जसलाई सबैले ‘रसियन फ्लू’का नामले बुझ्ने गर्छन् । रूसी सरकारले निर्र्यातलाई प्रोत्साहन गर्न र आन्तरिक रूसी उत्पादन प्रक्रियाको मागमा वृद्धि ल्याउन आफ्नो मुद्रा रुबलको अवमूल्यन ग¥यो ।
सन् १९९९ मा तेलको मूल्य १६.५६ अमेरिकी डलर थियो । भ्लादिमिर पुटिन पहिलो पटक प्रधानमन्त्रीका रूपमा सत्तामा आए । तेलको मूल्यमा वृद्धि र रूसी निर्यातमा वृद्धिले गर्दा रूसी अर्थतन्त्रले सुधारको संकेत दिन थालिरहेको थियो ।
सन् २००० मा तेलको मूल्य २७.३९ अमेरिकी डलर थियो । भ्लादिमिर पुटिन राष्ट्रपति भए । तेलको मूल्य फेरि बढन सुरु ग¥यो । राज्यनियन्त्रित प्रणालीको ठाउँमा बजार आधारित प्रणालीको संकेतका साथ उच्च प्रतिस्पर्धात्मकता र सक्रिय तेल ग्यासको क्षेत्रको उदयले गर्दा तेलको मूल्य बढ्न सुरु ग¥यो । रोमन अब्रामोभित (सिब्नेफ्ट), बोरिस बेरेजोभ्सकी र मिखाइल खोदोरोभ्भ्सकी (पूर्व योकोस) जस्ता राजनीतिकमा पहुँचप्राप्त कुलिन वर्गको उदय भयो । विश्वव्यापी महŒवाकांक्षासँगै यी कम्पनीको प्रविधिमा सुधार तथा व्यवस्थापनमा आएको प्रतिस्पर्धा हुन थाल्यो ।
सन् २००१ मा तेलको मूल्य २३ अमेरिकी डलर थियो । दैनिक उत्पादनमा सन् १९९६ को तुलनामा २० प्रतिशतले वृद्धि हुन पुग्यो (दैनिक ७२ लाख ब्यारेल) । सन् २००१ मा रूसी अर्थतन्त्रले सोभियत संघयताको सबैभन्दा राम्रो प्रदर्शन ग¥यो, यसको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन ५.५ प्रतिशतमा बढ्यो र निर्यात १ खर्ब ८ अर्ब अमेरिकी डलर पुग्यो ।
सन् २००२ मा तेलको मूल्य २२.८१ अमेरिकी डलर थियो । सन् २००१ को अक्टुबरदेखि मार्च २००२ सम्म केही समयका लागि मूल्यमा ह्रास आए पनि फेरि बढ्न सुरु ग¥यो, तेलको निर्यातबाट भएको आम्दानीले राजस्वमा महŒवपूर्ण भूमिका खेल्यो । ग्यासको मूल्य तेलको मूल्यसँग सम्बन्धित गरेर रूसी मूल्य प्रणाली लागू गरिएकाले उसको ग्यास निर्यात पनि बढ्यो ।
सन् २००३ मा तेलको मूल्य २७. ६९ अमेरिकी डलर थियो । यतिखेर भ्लादिमिर पुटिनले शक्तिको अभ्यास गर्न सुरु गरेका थिए, उनले उच्च कुलीनतन्त्र र त्यस्ता व्यक्तिहरूमाथि आफ्नो राजनीतिक नियन्त्रण कस्न सुरु गरे । पुटिनको राजनीतिक उदयमाथि प्रश्न तेस्र्याउने कुनै बेला रूसका सर्वाधिक धनी व्यक्ति र त्यतिखेरका सबैभन्दा ठूला तेल कम्पनीहरूमध्ये १ र रूसको कुल तेल उत्पादनको २० प्रतिशतजति तेल उत्पादन गर्ने कम्पनी युकोसका प्रमुख कार्यकारीसमेत रहेका मिखाइल खोदोरकोभ्स्कीलाई ठगी र कर छलीको अभियोगमा गिरफ्तार गरे । युकोस त्यसपछि टुक्रियो र सन् २००७ मा कम्पनी समाप्त भयो ।
सन् २००४ मा तेलको मूल्य ३७.६६ अमेरिकी डलर थियो । पुटिनले आफ्नो पहिलो पदावधि सकेर दोस्रो पटक राष्ट्रपतिमा जितेर आएपछि उनले रूसी अर्थतन्त्रको पुनर्उत्थान देखे ।
सन् २००८ तेलको मूल्य ९१.४८ अमेरिकी डलर थियो । तेस्रो पटक राष्ट्रपति बन्न नपाएपछि पुटिन सत्तामा प्रधानमन्त्री भएर आए । एक सन्तुलित अर्थतन्त्रको रुपबाट उत्साहित रूसले पहिलो पटक एक ठूलो भूराजनीतिक पहलस्वरूप जर्जियाको दक्षिण ओसेसियामाथि हमला ग¥योे । विश्वव्यापी आर्थिक संकटका असरहरूले गर्दा यस्तो भएको अनुभव गरियो । यसका तेल र ग्यासजस्ता उत्पादनको मूल्यमा गिरावट आयो । भूराजनीतिक चिन्ता जताउँदै विदेशी लगानीकर्ताहरूले रूसबाट लगानी झिके ।
सन् २०१२ मा तेलको मूल्य ८६.४६ अमेरिकी डलर थियो । सन् २००८ देखि सन् २०१२ को बीचमा विश्वव्यापी अर्थतन्त्र अझै सुधारको चरणमा थियो, तेलको मूल्यले एकपटक तल डुबुल्की लगायो । सन् २००९ मा ५३.४८ अमेरिकी डलरबाट ९१.४८ अमेरिकी डलरमा पुगेको बाहेकको समयमा तेलको मूल्य तल झ¥यो । सन् २०१२ मा पुटिन रूसको राष्ट्रपतिका रूपमा दमित्री मेदभेदेभको उत्तराधिकारीका रूपमा पुनः उदाए । सन् २०१२ मा रूसले दैनिक ९९ लाख ब्यारेल तेल उत्पादन ग¥यो । तर, तेलको सहयोगमा रूस अर्थतन्त्र बनाउँदै गर्दा पुटिनका सामु सन् २०१२ को मध्यतिरबाट तेलको मूल्यमा आएको गिरावटको चनौती थपिँदै गयो । उपभोगमाा ह्रास र उत्पादनको वृद्धिको चुनौती पुटिनलाई थपिएको थियो ।
सन् २०१४ मा राष्ट्रपति पदमा पुटिनको तेस्रो कार्यकालको २ वर्षभित्र तेलको मूल्य ५९.५० अमेरिकी डलरमा झरेको छ, अर्थतन्त्र धराशायी हुने सँघारमा छ । डिसेम्बरयता रूसी मुद्रा रुबल १६ वर्षयताकै सबैभन्दा न्यून तह अर्थात् डलरको तुलनामा ६९.४० मा छ । तेलको मूल्य सेप्टेम्बरयता खस्किँदै गएको छ । तेलबाट हुने आम्दानी रूसी बजेटको ४५ प्रतिशतको हाराहारीमा छ । युक्रेनी संघर्षमा रूसको संलग्नता, विशेषतः क्राइमियालाई आफूमा गाभेपछि पश्चिमा देशहरूले ऊमाथि आर्थिक नाकाबन्दी लगाएका छन् । रूसी समर्थित पूर्वी युक्रेनी विद्रोहीहरूले मलेसियली विमान मार हानी खसाएपछि रूसमाथि नाकाबन्दी थप नाकाबन्दी लगाउनुपर्ने दबाब बढाउँदै गरिएको छ । यो परिदृश्यमा अर्थशास्त्रीहरूले यदि तेलको मूल्य प्रतिब्यारेल ६० अमेरिकी डलरमा रहे रूसको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा व्यापक गिरावट हुने अनुमान गरेका छन्, जुन कम्तीमा यो ४.५ प्रतिशतमा रहनेछ । नाकाबन्दीको असर र तेलको मूल्य तथा कमजोर रुबलले पुटिनको युग ‘पुटिनोमिक्स’को समाप्तिको संकेत दिएको छ ।
स्रोत ः लाइभ मिन्ट साभारः कारोबार अनलाइनबाट