भुटानमा ५ वर्षमा साढे ११ हजार मेगावाट बिजुली

केदार दाहाल
थिम्पु, २ फागुन  – भौगोलिक रूपमा नेपालभन्दा सानो तथा जलस्रोतमा कम सम्भावना भएको भुटानले आउँदो ५ वर्षमा विद्युत् उत्पादन बढाएर साढे ११ हजार मेगावाट पु¥याउने लक्ष्य लिएको छ । यो अवधिमा नेपालले भने मुस्किलले ३ हजार मेगावाटमात्र बिजुली उत्पादन गर्दैछ ।
नेपालभन्दा धेरै समयपछि विकास आरम्भ गरेको भुटानले ५ वर्षमा ११ हजार ५७६ मेगावाट बिजुली उत्पादन गरी राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा जोड्ने लक्ष्य लिएको छ । भुटानको यो लक्ष्य भेट्न नेपालले अझै केही दशक कुर्नुपर्ने अवस्था छ । नेपालसँग २ लाख मेगावाटसम्म विद्युत् उत्पादन क्षमता रहेको विज्ञहरूले बताउँदै आएका छन् । भुटानको क्षमता भने ३० हजार मेगावाटमात्रै छ ।
भुटानले ५ वर्षमा १० वटा ठूला जलविद्युत् आयोजना सम्पन्न गर्ने लक्ष्य लिएको छ । हाल यी आयोजना निर्माणाधीन अवस्थामा छन् । साढे ७ लाख जनसंख्या भएको भुटानमा सरकारले सबै जनतालाई १ सय युनिटसम्म बिजुली निःशुल्क दिएको छ । कम विद्युत् खपत गर्ने भुटानीले बिजुलीको महशुल तिर्नु पर्दैन । सन् २००० मा भुटानले ३५३ मेगावाटमात्र विद्युत् उत्पादन गरेको थियो । हाल विद्युत् उत्पादन बढेर १,६१० मेगावाट पुगिसकेको छ । नेपालको जडित क्षमता साढे ७ सय मेगावाटमात्र छ ।
भुटानमा हाल १८० देखि ४ हजार मेगावाट क्षमताका आयोजना निर्माणाधीन छन् । यी सबै आयोजना ५ वर्षमा सम्पन्न हुँदैछन् । जलविद्युत् विकासका लागि भुटानले ‘हाइड्रो मिसन २०२०’ नै चलाएको छ । “जलविद्युत् र पर्यटनमात्र प्राथमिकतामा छन्, यिनै क्षेत्रको विकास गरेर मुलुकलाई समृद्ध बनाउने हाम्रो लक्ष्य हो,” भुटानका प्रधानमन्त्री छिरिङ तोब्गेले नेपाली सञ्चारकर्मीसँग भने ।
विद्युत् विकासपछि विदेशी लगानी भिœयाउने र निकट भविष्यमै भुटानीको प्रतिव्यक्ति आय १० हजार डलर पु¥याउने लक्ष्य राखिएको तोब्गेले बताए । उनका अनुसार १० वटा ठूला आयोजना सन् २०२० सम्ममा पूरा हुनेछन् । “यी आयोजना बनेपछि भुटानको कुल आम्दानीको ६० प्रतिशत हिस्सा जलविद्युत्ले लिनेछ,” उनले भने ।
निर्माणाधीन सबै आयोजनामा भारतको लगानी छ । स्रोतको अधिकतम उपयोग गरी दुवै देशले फाइदा लिने गरी विकास अगाडि बढाइएको तोब्गेले सुनाए । उनका अनुसार सन् २०२२ सम्ममा १५ हजार मेगावाट पु¥याउने लक्ष्य छ । “वर्षमा २ हजार मेगावाट थप्नेगरी काम गरिरहेका छौं,” उनले भने ।
पुनातसाङ्छु– १ आयोजनाबाट यही वर्ष १,२०० मेगावाट विद्युत् उत्पादन हँुदैछ । यो परियोजना सन् २००८ बाट सुरु भएको हो । त्यसैगरी सन् २०१६ मा सकिने मान्गदेछु हेप परियोजनाबाट ७२० मेगावाट विद्युत् उत्पादन हुनेछ । पुनातसाङ्छु– २ सन् २०१९ मा सक्ने लक्ष्य छ । यसको क्षमता १ हजार मेगावाट छ । त्यस्तै, बुनखा रिजभ्र्वायरबाट १८० मेगावाट उत्पादन हुँदैछ । यो परियोजना पनि २०१६ मै सम्पन्न हुँदैछ ।
सन् २०१७ मा ९ सय मेगावाटको वाङ्चु रिजभ्र्वायर परियोजना सम्पन्न हुँदैछ । ६७० मेगावाट क्षमताको छमकार्चु– १ पनि २०१७ मै निर्माण हुनेछ । ४८६ मेगावाट खोलोन्छु परियोजना पनि २०१७ मै बनिसक्नेछ । ६२० मेगावाटको ओम्छु रिजभ्र्वायर हेप २०१८ मा सम्पन्न हुँदैछ ।
२०१९ मा निर्माण सम्पन्न गर्नेगरी १,८०० मेगावाट क्षमताको कुरी–गेनगुरी हेप परियोजना सम्पन्न हुँदैछ । भुटानको सबैभन्दा ठूलो सुनकोस रिजभ्र्वायर परियोजना २०२० मा बनिसक्नेछ । सन् २०११ बाट निर्माण सुरु गरिएको यो आयोजनाको क्षमता ४,००० मेगावाट छ ।

भुटानमा निर्माणाधीन आयोजना
आयोजना    मेगावाट    निर्माण हुने मिति
पुनातसाङ्छु–१     १,२००    सन् २०१५
मान्गदेछु हेप     ७२०    सन् २०१६
पुनातसाङ्छु– २     १,०००    सन् २०१९
बुनखा रिजभ्र्वायर    १८०    सन् २०१६
वाङ्चु रिजभ्र्वायर    ९००    सन् २०१७
छमकार्चु– १    ६७०    सन् २०१७
खोलोन्छु     ४८६     सन् २०१७
ओम्छु रिजभ्र्वायर हेप     ६२०     सन् २०१८
कुरी–गेनगुरी हेप     १,८००    सन् २०१९
सुनकोस रिजभ्र्वायर    ४,०००    सन् २०२०
जम्मा     ११,५७६