निजी क्षेत्रले पर्यटन बोर्डको प्रमुख छान्न पाएकै छैन

अर्जुनप्रसाद शर्मा

अध्यक्ष, नेपाल एसोसिएसन अफ ट्राभल एजेन्ट्स (नाट्टा)

नेपाली पर्यटन क्षेत्रको सबैभन्दा पुरानो संस्था नाट्टाका अध्यक्ष अर्जुन शर्मा पर्यटन क्षेत्रमा सकारात्मक संकेतहरू देखिएको बताउँछन् । नेपालजस्तो प्राकृतिक तथा सांस्कृतिक रूपमा सम्पन्न मुलुकका लागि पर्यटनबाहेक तुलनात्मक लाभका क्षेत्र अरू हुनै नसक्ने बताउने शर्मा शिव ट्राभल्स प्रालिका प्रबन्ध निर्देशक हुन् । टुर एन्ड ट्राभल क्षेत्रमा क्रियाशील ५ सयभन्दा बढी संस्था आबद्ध नाट्टाले झन्डै ५ दशक पूरा गरिसकेको छ । पछिल्लो समय नेपाली युवापुस्ताको आकर्षण यो क्षेत्रमा बढ्दै गएको प्रति पनि उनी आशावादी देखिएका छन् । शर्मासँग नेपाल पर्यटन वर्ष २०११, हालै घोषित लुम्बिनी पर्यटन वर्ष तथा नेपालको समग्र पर्यटन क्षेत्रसँग सम्बन्धित रहेर कर्पोरेट ब्युरो प्रमुख विपेन्द्र कार्की र संवाददाता केदार दाहालले गरेको कुराकानी ः

नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ अभियान अहिले कहाँ पुगेको छ ?

पर्यटन वर्ष भनेको एउटा ‘क्याम्पेनिङ’ मात्रै हो । विगतको द्वन्द्वकालमा बिग्रेको छविलाई स्वच्छ बनाउने उद्देश्यले मात्रै हामीले पर्यटन वर्षलाई प्रचारात्मक अभियानका रूपमा लिएका छौं । देश–विदेशमा नेपालको छवि सकारात्मक बनाउने हाम्रो अभियान अहिले पनि जारी छ । विशेषगरी हामीजस्ता व्यवसायीलाई यो पर्यटन वर्ष झनै महत्वपूर्ण भएको छ । नेपाल सरकारले ठूलो बजेटमा अन्तर्राष्ट्रियस्तरका ‘क्याम्पेनिङ’ गर्न नसक्ने भएकाले सबैको सहकार्यमा पर्यटन वर्षलाई अगाडि सारिएको हो ।

पर्यटन वर्षको अहिलेसम्मको उपलब्धिलाई कसरी समीक्षा गर्नुहुन्छ ?

यसका मुख्य उपलब्धि दुइटा छन् । आन्तरिक पर्यटन र बाह्य पर्यटन दुवै हिसाबले पर्यटन वर्ष एउटा सकारात्मक बाटोतिर अगाडि बढेको देखिन्छ । बाह्य पर्यटनमा हाम्रा साथीहरूले विगतका वर्षहरूमा भन्दा बढी चासो देखाई काम गरेको देखिन्छ । त्योभन्दा महत्वपूर्ण कुराचाहिँ आन्तरिक पर्यटनको माध्यमबाट निराश भइसकेका पर्यटन व्यवसायीहरूलाई पुनः पर्यटनमा केही गर्न सकिन्छ कि भन्ने आशा जगाउने काम भएको छ ।

पर्यटन वर्षको एउटा लक्ष्य पूरा गर्न सकिएन भन्ने आरोप पनि त छ नि !

कुनै पनि काम गर्न लक्ष्य चाहिन्छ । त्यहीअनुसार पर्यटन वर्षमा हामीले लक्ष्य राखेका हौं । तर, नेपाल एउटा सुरक्षित र उत्कृष्ट गन्तव्य भएको मुलुक हो भन्ने सन्देश हामीले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई दिन सफल भएका छौं । हाम्रा आफ्नै आन्तरिक समस्याले पनि कतिपय कुराहरू पूरा गर्न नसकिएको चाहिँ हो ।

सरकार र निजी क्षेत्रबीच पुलको काम गर्ने नेपाल पर्यटन बोर्डमा प्रमुख कार्यकारी अधिकृत नियुक्तिको प्रक्रिया सुरु भएको छ, तपाईंको विचारमा यसमा कस्ता व्यक्ति आउनुपर्छ ?

पर्यटन बोर्ड गठनको मर्म नै सरकारी र निजीक्षेत्रबीचको सहकार्य हो । यसलाई सहकार्यबाटै सञ्चालन गर्ने कुरा आएकाले पर्यटन बोर्डमा ‘हाम्रो’भन्दा पनि राम्रो र योग्य व्यक्ति आउनुपर्छ । बोर्डमा कार्यकारी नियुक्त हँुदा पहिलो उम्मेदवारी माग्ने र त्यसमा निजी क्षेत्रको प्रतिनिधिसहितको टोलीले छान्ने कानुनी व्यवस्था छ । पर्यटन बोर्डमै सरकारभन्दा निजी क्षेत्रको बहुमत छ तर अहिलेसम्म प्रमुख कार्यकारी छान्ने सन्दर्भमा सरकार नै हाबी हुँदै आएको छ । हरेक वर्ष कार्यकारी प्रमुख नियुक्तिमा यस्ता विवाद आएका छन् तर हामी जो आए पनि बोर्डमा योग्य व्यक्ति नै आउनुपर्छ भन्नेमा अडिग छौं । यस क्रममा पहिले नै आएका उम्मेवारभित्र योग्य नपरे त्यसमा पुनः उम्मेदवारी मागेर बोर्डमा नियुक्त गर्नुपर्छ ।

निजी क्षेत्रकै व्यक्तिको पनि बोर्डमा प्रभावकारी भूमिका भएन भन्ने आरोप पनि छ नि !

योचाहिँ नीतिगत समस्याको उपज हो । पर्यटन क्षेत्रको चिन्ता गर्ने व्यक्ति मन्त्री हुने परम्परा हुने हो भने त्यो समस्या नै सिर्जना हुने थिएन । यहाँ प्रत्येक पटक फेरिने पर्यटन मन्त्रीहरूले आफ्नो मान्छे सीधै निजी क्षेत्रको प्रतिनिधि भनेर राखिदिने भएकाले समस्या देखिएको हो । त्यसका लागि हामीभन्दा उहाँहरू नै बढी जिम्मेवार हुनुहुन्छ ।

संस्थागत रूपमै त्यसलाई रोक्ने दायित्व त तपाईंहरूको होइन र ?

हामीले रोक्न धेरै क्षेत्रबाट कोसिस गरिरहेका छौं । हामीले मन्त्रीलाई सुझाव दिने गरेका छौं तर त्यसमा पर्यटन क्षेत्रको माया भएका मन्त्री आए भने सुनुवाइ हुन्छ । नत्र राजनीतिक नियुक्त हुने भएकाले आफूखुसी नियुक्त गरिदिन्छन् । हामीले चाहेर पनि छेक्न सकिरहेका छैनौं ।

तपाईंहरू किन हाम्रो क्षेत्रको प्रतिनिधि आफैं छान्न सक्नुहुन्न ?

यो समस्या राजनीतिक हो । करिब दुई वर्ष पहिलेसम्म हामीले निर्णय गरेर पठाउने गरेका थियांै तर छिटोछिटोे मन्त्रीमण्डल परिवर्तन भइरहने कारणले गर्दा हरेक ठाउँमा समस्या देखिएको हो ।

लामो समयदेखि पर्यटनमन्त्री नहुँदा यस क्षेत्रको विकास र विस्तारमा कत्तिको गा¥हो भएको छ ?

खासमा मन्त्री नहँुदा कुनै अप्ठ्यारो हँुदैन । कुनै–कुनै नीतिगत निर्णयमा मात्र असर गर्ने हो । मन्त्री नहुनु ठूलो कुरा होइन । पर्यटन व्यवसायीले दिनेबाहेक लिने केही पनि छैन । अन्य मन्त्रालयजस्तो मन्त्री नहुँदा केही पनि हुँदैन । अनुभवी सचिव हुने हो भने काम गर्न झनै सहज हुन्छ । अझ कतिपय अवस्थामा त मन्त्री नहुँदा सजिलो महसुस हुँदोरहेछ ।

अहिले टुर एन्ड ट्राभल क्षेत्रका व्यवसायीको अवस्था कस्तो छ ?

ट्राभल एजेन्सीमा आकर्षण बढ्दो छ । अहिले चालू टुर एन्ड ट्राभलमात्र हेर्ने हो भने ५ सयभन्दा बढी छन् । व्यवसायीहरू फरक–फरक काममा लाग्न थालेका छन् । पहिले एउटैले सबै काम गर्ने चलन थियो । तर, आजभोलि विदेशबाट नेपाल घुम्न ल्याउने, नेपालबाट बाहिर घुम्न पठाउने जस्ता अन्य ‘क्याटागोरी’ पनि छुट्टिदै गएको छ व्यवसायीको । यसले ट्राभल एजेन्सीमा लगानी गर्नेको संख्या बढ्दै गएको देखाउँछ ।

उपत्यकाबाहिर यो व्यवसाय कत्तिको विस्तार हुँदै गएको छ ?

ट्राभल एजेन्सीहरू उपत्यकाबाहिर पनि खुलेका छन् र पछिल्लो समय यसले झनै महत्व पाएको छ । भारतसँग जोडिएको बोर्डर लाइन, पर्यटन जाने सबै ठाउँदेखि डोल्पा र हुम्लासम्म पनि व्यवसाय फैलिएको छ । समग्रमा हाम्रो सञ्जाल देशभरि फैलिएको छ ।

विदेश जान सहज बनाउन ट्राभल एजेन्सी दर्ता गर्छन् भन्ने आरोप पनि छ नि !

अब ट्राभल एजेन्सी दर्ता गर्दैमा विदेश जान पाइन्छ भन्ने छैन । लगानी गर्नेको ‘स्ट्याटस’ हेरर मात्र दूतावासले भिसा दिने हो । विदेश जान बिजनेस हेरेर दूतावासले भिसा दिने हुँदा राम्रो बिजनेस चाहियो । जो राम्रो बिजनेस गर्छ, त्यसका लागि विदेश जानै पर्दैन । यसर्थ, यो बढी अफवाहमात्रै हो । त्यसैले यसमा मलाई चाहिँ यसमा विश्वास छैन ।

अहिलेको अवस्थामा नेपालको पर्यटन क्षेत्रको भविष्य कस्तो देख्नुभएको छ ?

नेपालको भविष्य नै पर्यटन क्षेत्रमा छ । हामीले यसका लागि कुनै ठूलो ‘प्रडक्ट’ दिइरहनुपर्ने पनि छैन । हामीले विभिन्न देश जाँदा नेपाल आउन सबै चाहन्छन् भन्ने पाएका छौं । नेपालको प्राकृतिक कुराको प्रचार बेच्नेमात्र हो । त्यसैगरी पछिल्लो समय नेपालको पर्यटन क्षेत्रका नयाँ पुस्ता आएको छ । हामी जहाँ जे कार्यक्रम गर्छौं, युवापुस्ताले भरिने गरेको छ । त्यसैले नेपालमा भविष्य भएको ठाउँ छ भने नेपालको पर्यटन क्षेत्रमात्र छ । नेपालको पर्यटन क्षेत्रको भविष्य सुनिश्चित छ ।

पर्यटन क्षेत्रमा सरकारको हस्तक्षेप नेपालको पर्यटनको कुन–कुन क्षेत्रमा छ ?

सरकारको हस्तक्षेप भन्ने कुनै पनि ठाउँमा छैन तर गरेको बाचामात्र पूरा नगर्ने हो । हामीले त्यस्तो हस्तक्षेप महसुस नै गरेका छैनौं । बरु सरकारसँग सहकार्यचाहिँ गरिरहेका छौं ।

नेपाल वायुसेवा निगमलगायतका संस्थामा राजनीतिक हस्तक्षेप छैन र ?

नेपाल वायुसेवा निगममा सबै सरकारले नियन्त्रण गर्छ । बेला–बेलामा त्यसभित्र व्यवस्थापन भएन भनेर सबै फेर्ने काम हुन्छ । पछिल्लो समय त्यसलाई मोडेर राजनीतिक भागबण्डा गर्ने काम गरिएको छ । विश्वका सबै देशमा पर्यटन विकासमा एयरलाइन्सले प्रभाव पारेको हुन्छ । निगमले दुईवटा जहाज ल्याउने भनेको वर्षौं भइसकेको छ । एउटामात्र जहाज ल्याउने हो भने त्यसले दैनिक तीनवटा उडान भर्छ, त्यसले ठूलो प्रभाव पार्ने थियो । हाल नेपालमा २७ वटा एयरलाइन्स आइसकेका छन् । जबसम्म हामीले देशको राम्रो गर्न सक्दैनांै, बाहिरबाट जत्ति नै एयरलाइन्स आए पनि आफ्नोजस्तो हुँदैन । विगतमा पनि यस्ता धेरै उदारण छन् । अलिकति समय फेरिनेबित्तिकै रातारात छाड्छन् । त्यसकारण कुनै पनि विदेशी एयरलाइन्स आउनुअगावै उनीहरूलाई दिने सुविधाभन्दा निगमलाई माथि लैजाने खालको हुनुपर्छ । त्यसले मात्र निगम माथि उठ्न सक्छ ।

विदेशी एयरलान्सको सम्बन्धका कारण व्यवसायीहरूले नै निगमलाई कमजोर पारेको आरोप छ नि !

हुन त म पनि एउटा जीएसए (जनरल सेल्स एजेन्ट) हो । त्यसमा कसैले कमजोर पारेर कमजोर हुने होइन । सबैभन्दा पहिले त आफू बलियो हुन कोसिस गर्नुप¥यो अनि बलियो हुनुप¥यो । सरकारले केही दिन सक्यो भने कमजोर हुन सक्दैन । छोटो समयलाई लिएको जीएसएले कुनै फाइदा राख्दैन । आफ्नो राष्ट्रिय एयरलाइन्स बलियो भएको नै राम्रो हुन्छ । विदेशी एयरलाइन्सकै एजेन्टहरूमा त्यस्तो सोच होला तर नेपाली व्यवसायीहरूमा त्यो उद्देश्य छैन जस्तो लाग्छ ।

‘फिफ्थ फ्रिडम’को विवादमा तपाईंको धारणा के छ ?

फिफ्थ फ्रिडम राष्ट्रले दिने कुरा हो । यो संसारभरि भइरहेको अभ्यास पनि हो । तर, हामीले यसभित्रका केही एजेन्डाहरूलाई केलाएर हेर्नुपर्छ । नेपालमा देखिएको फिफ्थ फ्रिडम विवाद पर्यटकीय उडानमा नभई लेबर ट्राफिकमा मात्र जाने भन्ने भएकाले हो । त्यसको विकल्पका रूपमा एकैचोटि दुइटा ठाउँमा पनि दिन सकिन्छ । पर्यटक क्यारी गर्ने ठाउँमा छ भने भनेर दुइटा बँुदामा मात्रै पनि दिन सकिन्छ भन्ने हाम्रो भनाइ हो ।

नेपाली पर्यटन क्षेत्रको अहिलेको सकारात्मक पक्ष के हो ?

नेपालको पर्यटनको सकारात्मक कुरा के छ भने हामीले सशस्त्र द्वन्द्वको समयमा झन्डै ५० लाख पर्यटकलाई नेपालमा निर्भिकतापूर्वक मनोरञ्जन दिएका थियौं । त्यस्तो द्वन्द्वका बेला पनि पर्यटनलाई असर नगरेको तथा त्यो विशुद्ध राजनीतिक झगडामात्र भएको प्रमाणित गर्न सफल भयौं । हामीले सानो समयमा पनि पर्यटनको वृद्धिदर बढाउन सकेका छांै । पर्यटक बढ्नुको एउटा कारण चीनबाट भएको उडान वृद्धि पनि हो । चिनियाँ पर्यटककै मात्र वृद्धिदर पनि ६१ प्रतिशत छ । त्यस्तै भारतबाट पनि उडानसँगै आगमन दर बढेको छ । अमेरिका, युरोपलगायतका मुलुकबाट पनि पर्यटक संख्या बढेको छ ।

हाल नेपालको पर्यटनमा राम्रो देखिन थालेको छ । खाली एकाध कुराहरूमा सरकार चुकेको देखिन्छ । निगमलाई चुस्त बनाएर लैजानुपर्नेमा सकिरहेको छैन । यदि सरकारले नसक्ने हो भने निगम निजी क्षेत्रलाई दिए हुन्छ । अर्को कुरा– एयरपोर्ट २४ घण्टा चलाउन सरकार तयार हुनुपर्छ, त्यसो हुँदा उडानमा समस्या नपर्ने तथा बढीभन्दा बढी पर्यटक नेपाल ल्याउन सकिन्छ । रातिको समयमा उडान गर्दा भाडादार पनि सस्तो पर्ने देखिन्छ, त्यसले पर्यटनको वृद्धिदर बढाउँछ । त्यसो हुन सकेमा नेपालको पर्यटनले ठूलै फड्को मार्नसक्छ ।