अर्जुनप्रसाद शर्मा
अध्यक्ष, नेपाल एसोसिएसन अफ ट्राभल एजेन्ट्स (नाट्टा)
नेपाली पर्यटन क्षेत्रको सबैभन्दा पुरानो संस्था नाट्टाका अध्यक्ष अर्जुन शर्मा पर्यटन क्षेत्रमा सकारात्मक संकेतहरू देखिएको बताउँछन् । नेपालजस्तो प्राकृतिक तथा सांस्कृतिक रूपमा सम्पन्न मुलुकका लागि पर्यटनबाहेक तुलनात्मक लाभका क्षेत्र अरू हुनै नसक्ने बताउने शर्मा शिव ट्राभल्स प्रालिका प्रबन्ध निर्देशक हुन् । टुर एन्ड ट्राभल क्षेत्रमा क्रियाशील ५ सयभन्दा बढी संस्था आबद्ध नाट्टाले झन्डै ५ दशक पूरा गरिसकेको छ । पछिल्लो समय नेपाली युवापुस्ताको आकर्षण यो क्षेत्रमा बढ्दै गएको प्रति पनि उनी आशावादी देखिएका छन् । शर्मासँग नेपाल पर्यटन वर्ष २०११, हालै घोषित लुम्बिनी पर्यटन वर्ष तथा नेपालको समग्र पर्यटन क्षेत्रसँग सम्बन्धित रहेर कर्पोरेट ब्युरो प्रमुख विपेन्द्र कार्की र संवाददाता केदार दाहालले गरेको कुराकानी ः
नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ अभियान अहिले कहाँ पुगेको छ ?
पर्यटन वर्ष भनेको एउटा ‘क्याम्पेनिङ’ मात्रै हो । विगतको द्वन्द्वकालमा बिग्रेको छविलाई स्वच्छ बनाउने उद्देश्यले मात्रै हामीले पर्यटन वर्षलाई प्रचारात्मक अभियानका रूपमा लिएका छौं । देश–विदेशमा नेपालको छवि सकारात्मक बनाउने हाम्रो अभियान अहिले पनि जारी छ । विशेषगरी हामीजस्ता व्यवसायीलाई यो पर्यटन वर्ष झनै महत्वपूर्ण भएको छ । नेपाल सरकारले ठूलो बजेटमा अन्तर्राष्ट्रियस्तरका ‘क्याम्पेनिङ’ गर्न नसक्ने भएकाले सबैको सहकार्यमा पर्यटन वर्षलाई अगाडि सारिएको हो ।
पर्यटन वर्षको अहिलेसम्मको उपलब्धिलाई कसरी समीक्षा गर्नुहुन्छ ?
यसका मुख्य उपलब्धि दुइटा छन् । आन्तरिक पर्यटन र बाह्य पर्यटन दुवै हिसाबले पर्यटन वर्ष एउटा सकारात्मक बाटोतिर अगाडि बढेको देखिन्छ । बाह्य पर्यटनमा हाम्रा साथीहरूले विगतका वर्षहरूमा भन्दा बढी चासो देखाई काम गरेको देखिन्छ । त्योभन्दा महत्वपूर्ण कुराचाहिँ आन्तरिक पर्यटनको माध्यमबाट निराश भइसकेका पर्यटन व्यवसायीहरूलाई पुनः पर्यटनमा केही गर्न सकिन्छ कि भन्ने आशा जगाउने काम भएको छ ।
पर्यटन वर्षको एउटा लक्ष्य पूरा गर्न सकिएन भन्ने आरोप पनि त छ नि !
कुनै पनि काम गर्न लक्ष्य चाहिन्छ । त्यहीअनुसार पर्यटन वर्षमा हामीले लक्ष्य राखेका हौं । तर, नेपाल एउटा सुरक्षित र उत्कृष्ट गन्तव्य भएको मुलुक हो भन्ने सन्देश हामीले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई दिन सफल भएका छौं । हाम्रा आफ्नै आन्तरिक समस्याले पनि कतिपय कुराहरू पूरा गर्न नसकिएको चाहिँ हो ।
सरकार र निजी क्षेत्रबीच पुलको काम गर्ने नेपाल पर्यटन बोर्डमा प्रमुख कार्यकारी अधिकृत नियुक्तिको प्रक्रिया सुरु भएको छ, तपाईंको विचारमा यसमा कस्ता व्यक्ति आउनुपर्छ ?
पर्यटन बोर्ड गठनको मर्म नै सरकारी र निजीक्षेत्रबीचको सहकार्य हो । यसलाई सहकार्यबाटै सञ्चालन गर्ने कुरा आएकाले पर्यटन बोर्डमा ‘हाम्रो’भन्दा पनि राम्रो र योग्य व्यक्ति आउनुपर्छ । बोर्डमा कार्यकारी नियुक्त हँुदा पहिलो उम्मेदवारी माग्ने र त्यसमा निजी क्षेत्रको प्रतिनिधिसहितको टोलीले छान्ने कानुनी व्यवस्था छ । पर्यटन बोर्डमै सरकारभन्दा निजी क्षेत्रको बहुमत छ तर अहिलेसम्म प्रमुख कार्यकारी छान्ने सन्दर्भमा सरकार नै हाबी हुँदै आएको छ । हरेक वर्ष कार्यकारी प्रमुख नियुक्तिमा यस्ता विवाद आएका छन् तर हामी जो आए पनि बोर्डमा योग्य व्यक्ति नै आउनुपर्छ भन्नेमा अडिग छौं । यस क्रममा पहिले नै आएका उम्मेवारभित्र योग्य नपरे त्यसमा पुनः उम्मेदवारी मागेर बोर्डमा नियुक्त गर्नुपर्छ ।
निजी क्षेत्रकै व्यक्तिको पनि बोर्डमा प्रभावकारी भूमिका भएन भन्ने आरोप पनि छ नि !
योचाहिँ नीतिगत समस्याको उपज हो । पर्यटन क्षेत्रको चिन्ता गर्ने व्यक्ति मन्त्री हुने परम्परा हुने हो भने त्यो समस्या नै सिर्जना हुने थिएन । यहाँ प्रत्येक पटक फेरिने पर्यटन मन्त्रीहरूले आफ्नो मान्छे सीधै निजी क्षेत्रको प्रतिनिधि भनेर राखिदिने भएकाले समस्या देखिएको हो । त्यसका लागि हामीभन्दा उहाँहरू नै बढी जिम्मेवार हुनुहुन्छ ।
संस्थागत रूपमै त्यसलाई रोक्ने दायित्व त तपाईंहरूको होइन र ?
हामीले रोक्न धेरै क्षेत्रबाट कोसिस गरिरहेका छौं । हामीले मन्त्रीलाई सुझाव दिने गरेका छौं तर त्यसमा पर्यटन क्षेत्रको माया भएका मन्त्री आए भने सुनुवाइ हुन्छ । नत्र राजनीतिक नियुक्त हुने भएकाले आफूखुसी नियुक्त गरिदिन्छन् । हामीले चाहेर पनि छेक्न सकिरहेका छैनौं ।
तपाईंहरू किन हाम्रो क्षेत्रको प्रतिनिधि आफैं छान्न सक्नुहुन्न ?
यो समस्या राजनीतिक हो । करिब दुई वर्ष पहिलेसम्म हामीले निर्णय गरेर पठाउने गरेका थियांै तर छिटोछिटोे मन्त्रीमण्डल परिवर्तन भइरहने कारणले गर्दा हरेक ठाउँमा समस्या देखिएको हो ।
लामो समयदेखि पर्यटनमन्त्री नहुँदा यस क्षेत्रको विकास र विस्तारमा कत्तिको गा¥हो भएको छ ?
खासमा मन्त्री नहँुदा कुनै अप्ठ्यारो हँुदैन । कुनै–कुनै नीतिगत निर्णयमा मात्र असर गर्ने हो । मन्त्री नहुनु ठूलो कुरा होइन । पर्यटन व्यवसायीले दिनेबाहेक लिने केही पनि छैन । अन्य मन्त्रालयजस्तो मन्त्री नहुँदा केही पनि हुँदैन । अनुभवी सचिव हुने हो भने काम गर्न झनै सहज हुन्छ । अझ कतिपय अवस्थामा त मन्त्री नहुँदा सजिलो महसुस हुँदोरहेछ ।
अहिले टुर एन्ड ट्राभल क्षेत्रका व्यवसायीको अवस्था कस्तो छ ?
ट्राभल एजेन्सीमा आकर्षण बढ्दो छ । अहिले चालू टुर एन्ड ट्राभलमात्र हेर्ने हो भने ५ सयभन्दा बढी छन् । व्यवसायीहरू फरक–फरक काममा लाग्न थालेका छन् । पहिले एउटैले सबै काम गर्ने चलन थियो । तर, आजभोलि विदेशबाट नेपाल घुम्न ल्याउने, नेपालबाट बाहिर घुम्न पठाउने जस्ता अन्य ‘क्याटागोरी’ पनि छुट्टिदै गएको छ व्यवसायीको । यसले ट्राभल एजेन्सीमा लगानी गर्नेको संख्या बढ्दै गएको देखाउँछ ।
उपत्यकाबाहिर यो व्यवसाय कत्तिको विस्तार हुँदै गएको छ ?
ट्राभल एजेन्सीहरू उपत्यकाबाहिर पनि खुलेका छन् र पछिल्लो समय यसले झनै महत्व पाएको छ । भारतसँग जोडिएको बोर्डर लाइन, पर्यटन जाने सबै ठाउँदेखि डोल्पा र हुम्लासम्म पनि व्यवसाय फैलिएको छ । समग्रमा हाम्रो सञ्जाल देशभरि फैलिएको छ ।
विदेश जान सहज बनाउन ट्राभल एजेन्सी दर्ता गर्छन् भन्ने आरोप पनि छ नि !
अब ट्राभल एजेन्सी दर्ता गर्दैमा विदेश जान पाइन्छ भन्ने छैन । लगानी गर्नेको ‘स्ट्याटस’ हेरर मात्र दूतावासले भिसा दिने हो । विदेश जान बिजनेस हेरेर दूतावासले भिसा दिने हुँदा राम्रो बिजनेस चाहियो । जो राम्रो बिजनेस गर्छ, त्यसका लागि विदेश जानै पर्दैन । यसर्थ, यो बढी अफवाहमात्रै हो । त्यसैले यसमा मलाई चाहिँ यसमा विश्वास छैन ।
अहिलेको अवस्थामा नेपालको पर्यटन क्षेत्रको भविष्य कस्तो देख्नुभएको छ ?
नेपालको भविष्य नै पर्यटन क्षेत्रमा छ । हामीले यसका लागि कुनै ठूलो ‘प्रडक्ट’ दिइरहनुपर्ने पनि छैन । हामीले विभिन्न देश जाँदा नेपाल आउन सबै चाहन्छन् भन्ने पाएका छौं । नेपालको प्राकृतिक कुराको प्रचार बेच्नेमात्र हो । त्यसैगरी पछिल्लो समय नेपालको पर्यटन क्षेत्रका नयाँ पुस्ता आएको छ । हामी जहाँ जे कार्यक्रम गर्छौं, युवापुस्ताले भरिने गरेको छ । त्यसैले नेपालमा भविष्य भएको ठाउँ छ भने नेपालको पर्यटन क्षेत्रमात्र छ । नेपालको पर्यटन क्षेत्रको भविष्य सुनिश्चित छ ।
पर्यटन क्षेत्रमा सरकारको हस्तक्षेप नेपालको पर्यटनको कुन–कुन क्षेत्रमा छ ?
सरकारको हस्तक्षेप भन्ने कुनै पनि ठाउँमा छैन तर गरेको बाचामात्र पूरा नगर्ने हो । हामीले त्यस्तो हस्तक्षेप महसुस नै गरेका छैनौं । बरु सरकारसँग सहकार्यचाहिँ गरिरहेका छौं ।
नेपाल वायुसेवा निगमलगायतका संस्थामा राजनीतिक हस्तक्षेप छैन र ?
नेपाल वायुसेवा निगममा सबै सरकारले नियन्त्रण गर्छ । बेला–बेलामा त्यसभित्र व्यवस्थापन भएन भनेर सबै फेर्ने काम हुन्छ । पछिल्लो समय त्यसलाई मोडेर राजनीतिक भागबण्डा गर्ने काम गरिएको छ । विश्वका सबै देशमा पर्यटन विकासमा एयरलाइन्सले प्रभाव पारेको हुन्छ । निगमले दुईवटा जहाज ल्याउने भनेको वर्षौं भइसकेको छ । एउटामात्र जहाज ल्याउने हो भने त्यसले दैनिक तीनवटा उडान भर्छ, त्यसले ठूलो प्रभाव पार्ने थियो । हाल नेपालमा २७ वटा एयरलाइन्स आइसकेका छन् । जबसम्म हामीले देशको राम्रो गर्न सक्दैनांै, बाहिरबाट जत्ति नै एयरलाइन्स आए पनि आफ्नोजस्तो हुँदैन । विगतमा पनि यस्ता धेरै उदारण छन् । अलिकति समय फेरिनेबित्तिकै रातारात छाड्छन् । त्यसकारण कुनै पनि विदेशी एयरलाइन्स आउनुअगावै उनीहरूलाई दिने सुविधाभन्दा निगमलाई माथि लैजाने खालको हुनुपर्छ । त्यसले मात्र निगम माथि उठ्न सक्छ ।
विदेशी एयरलान्सको सम्बन्धका कारण व्यवसायीहरूले नै निगमलाई कमजोर पारेको आरोप छ नि !
हुन त म पनि एउटा जीएसए (जनरल सेल्स एजेन्ट) हो । त्यसमा कसैले कमजोर पारेर कमजोर हुने होइन । सबैभन्दा पहिले त आफू बलियो हुन कोसिस गर्नुप¥यो अनि बलियो हुनुप¥यो । सरकारले केही दिन सक्यो भने कमजोर हुन सक्दैन । छोटो समयलाई लिएको जीएसएले कुनै फाइदा राख्दैन । आफ्नो राष्ट्रिय एयरलाइन्स बलियो भएको नै राम्रो हुन्छ । विदेशी एयरलाइन्सकै एजेन्टहरूमा त्यस्तो सोच होला तर नेपाली व्यवसायीहरूमा त्यो उद्देश्य छैन जस्तो लाग्छ ।
‘फिफ्थ फ्रिडम’को विवादमा तपाईंको धारणा के छ ?
फिफ्थ फ्रिडम राष्ट्रले दिने कुरा हो । यो संसारभरि भइरहेको अभ्यास पनि हो । तर, हामीले यसभित्रका केही एजेन्डाहरूलाई केलाएर हेर्नुपर्छ । नेपालमा देखिएको फिफ्थ फ्रिडम विवाद पर्यटकीय उडानमा नभई लेबर ट्राफिकमा मात्र जाने भन्ने भएकाले हो । त्यसको विकल्पका रूपमा एकैचोटि दुइटा ठाउँमा पनि दिन सकिन्छ । पर्यटक क्यारी गर्ने ठाउँमा छ भने भनेर दुइटा बँुदामा मात्रै पनि दिन सकिन्छ भन्ने हाम्रो भनाइ हो ।
नेपाली पर्यटन क्षेत्रको अहिलेको सकारात्मक पक्ष के हो ?
नेपालको पर्यटनको सकारात्मक कुरा के छ भने हामीले सशस्त्र द्वन्द्वको समयमा झन्डै ५० लाख पर्यटकलाई नेपालमा निर्भिकतापूर्वक मनोरञ्जन दिएका थियौं । त्यस्तो द्वन्द्वका बेला पनि पर्यटनलाई असर नगरेको तथा त्यो विशुद्ध राजनीतिक झगडामात्र भएको प्रमाणित गर्न सफल भयौं । हामीले सानो समयमा पनि पर्यटनको वृद्धिदर बढाउन सकेका छांै । पर्यटक बढ्नुको एउटा कारण चीनबाट भएको उडान वृद्धि पनि हो । चिनियाँ पर्यटककै मात्र वृद्धिदर पनि ६१ प्रतिशत छ । त्यस्तै भारतबाट पनि उडानसँगै आगमन दर बढेको छ । अमेरिका, युरोपलगायतका मुलुकबाट पनि पर्यटक संख्या बढेको छ ।
हाल नेपालको पर्यटनमा राम्रो देखिन थालेको छ । खाली एकाध कुराहरूमा सरकार चुकेको देखिन्छ । निगमलाई चुस्त बनाएर लैजानुपर्नेमा सकिरहेको छैन । यदि सरकारले नसक्ने हो भने निगम निजी क्षेत्रलाई दिए हुन्छ । अर्को कुरा– एयरपोर्ट २४ घण्टा चलाउन सरकार तयार हुनुपर्छ, त्यसो हुँदा उडानमा समस्या नपर्ने तथा बढीभन्दा बढी पर्यटक नेपाल ल्याउन सकिन्छ । रातिको समयमा उडान गर्दा भाडादार पनि सस्तो पर्ने देखिन्छ, त्यसले पर्यटनको वृद्धिदर बढाउँछ । त्यसो हुन सकेमा नेपालको पर्यटनले ठूलै फड्को मार्नसक्छ ।
